Παναγιώτης Σαϊνατούδης: Ιστορίες που μου άλλαξαν τη ζωή

Είμαι ένας κόκκος σταρίου
κράταμε στη χούφτα σου
κλίσε τα μάτια σου
και άφησε με να σου διηγηθώ
την ιστορία της ζωής μου…

Tον Ιανουάριο του 1991 ο φίλος μου Γιάννης Διαμαντόπουλος με ρώτησε αν θα ήθελα να αγοράσω ένα πακέτο με σπόρους που είχε φέρει από το εξωτερικό. Εκείνη την εποχή δεν είχα καθόλου χρήματα και οι πέντε χιλιάδες δραχμές (15ευρώ) που μου ζητούσε ήταν παρά πολλές για μένα. Παρόλα αυτά κάτι με οδήγησε να βρω τα χρήματα και να αγοράσω αυτούς τους σπόρους. Ο Γιάννης μου είπε ότι τους είχε αγοράσει από μια τράπεζα σπόρων από τις Η.Π.Α. Το πακέτο περιείχε μια σειρά από σπόρους και ρίζες από διάφορα φυτά από όλο τον κόσμο. Το εντυπωσιακό για μένα ήταν τα καλαμπόκια που ήταν χρωματιστά και ήταν από φιλές ινδιάνων που είχαν εξαφανιστεί!!!

Το Σεπτέμβριο του 1992 μοίραζα τα προσκλητήρια γάμου του αδερφού μου, στη γενέτειρα μου Βαμβακούσα του νομού Σερρών. Στην αυλή ενός σπιτιού είδα ένα κοντόροκο μαύρο καλαμπόκι. Ρώτησα την ηλικιωμένη κυρία τι ήταν το καλαμπόκι που κρατούσε και μου είπε ότι με αυτό κάνει ποπ κορν στα εγγόνια της. Ζήτησα λίγους σπόρους και μου έδωσε ευχαρίστως. Μετά μου ήρθε η ιδέα, σε κάθε σπίτι που θα πηγαίνω προσκλητήριο, να ζητάω να μου δώσουν σπόρους από δικές τους ποικιλίες. Έτσι και έγινε, στο τέλος μοίρασα τα προσκλητήρια γάμου και γέμισα μια αγκαλιά από καλαμπόκια, κολοκύθες, φασολιά κ.λπ. Αυτό ήταν το καλαμπόκι, που στάθηκε αφορμή να κάνω την πρώτη μου εξερευνητική αποστολή και μου άλλαξε τη ζωή. Από τότε πάντα είχα στο νου μου, όπου πήγαινα ρωτούσα τι σπόρους καλλιεργούν, στην ποριά άρχισα να ρωτάω και άλλα πράγματα όπως, πως τους μαγειρεύουν και πως τους συντηρούν.
Το 1993 σε μια προσπάθεια να ζήσω κοντά στη φύση και πιο κοντά σε αυτά που πίστευα εγκαταστάθηκα στο χωριό Δασωτό Κ. Νευροκοπίου του Νομού Δράμας. Στο Δασωτό ζούσα σε ένα σπίτι χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και χωρίς χρήματα.

Την άνοιξη του 1995 σε μια στιγμή προσωπικής κατάρρευσης, συνειδητοποίησα ότι το θέμα των ντόπιων ποικιλιών είναι το πρώτο θέμα για μένα, έτσι ξεκίνησα το Πελίτι. Στο Δασωτό υπάρχει μια μεγάλη βελανιδιά, μια βελανιδιά σημείο αναφοράς για τους κατοίκους του χωριού. Από αυτή τη βελανιδιά εμπνεύστηκα το όνομα «Πελίτι» Πήρα ένα κομμάτι χαρτί και έγραψα ένα γράμμα στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού, όπου έγραφα ότι δημιουργήθηκε το Πελίτι. Το Πελίτι ξεκίνησε ως προσωπική μου ανάγκη ως που σιγά, σιγά έγινε το σημείο αναφοράς και μέσο εκφράσεις πολλών ανθρώπων.

Το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν να αναζητήσω τους καλλιεργητές ντόπιων ποικιλιών. Τα ταξίδια γινόταν χωρίς χρήματα, με τα πόδια, με ότο στοπ ή με τη βοήθεια φίλων. Χρησιμοποιώντας το σπίτι στο Δασωτό ως βάση για τις δραστηριότητες μου πραγματοποίησα εκατοντάδες ταξίδια στην αρχή στη Β. Ελλάδα μια που ήταν και πιο εύκολο και αργότερα σε όλη την Ελλάδα.

Στην αρχή ξεκίνησα να ερευνώ τα χωριά της περιοχής του Κάτω Νευροκοπίου. Τα αποτελέσματα μου ήταν εντυπωσιακά αν και τα χωριά βρισκόταν σε κοντινή απόσταση μετάξι τους είχαν πολλές διαφορετικές ποικιλίες. Έφευγα το πρωί από το σπίτι πήγαινα στα χωριά που είχα πληροφορίες ότι κρατάνε δικούς τους σπόρους και το βράδυ επέστρεφα. Κάθε μέρα διένυα διακόσια τριακόσια ή και περισσότερα χιλιόμετρα με οτο στο. Ταξίδευα με απόλυτη ασφάλεια και με τεράστια επιτυχία.

Μέσα από αυτά τα ταξίδια έμαθα πολλά: έμαθα ότι τα πράγματα που συναντάμε μπροστά μας τα έχουμε μέσα στο κεφάλι μας. Έμαθα ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο. Έμαθα ότι όταν αποφασίσουμε να κάνουμε κάτι όλο το σύμπαν συνωμοτεί να τα καταφέρουμε. Έμαθα ότι δεν έχουμε να φοβηθούμε κανέναν εκτός από τον ίδιο μας τον εαυτό. Έμαθα ότι είμαστε σημαντικοί και σπουδαίοι άσχετα από την οικονομική μας θέση.

Το 1997 ήταν η χρονιά που πραγματοποίησα τα περισσότερα ταξίδια. Τα ταξίδια ξεκίνησαν στις αρχές του Μάρτη και σταμάτησαν στις αρχές του Οκτώβριου. Ξεκίνησα από τη βόρια Ελλάδα και έφτασα ως την Κεντρική. Ήταν μια συναρπαστική εμπειρία. Κάπου στα μέσα του Μάρτη πήγα στα πομάκικα χωριά του Ν. Ξάνθης. Οι πομάκοι είναι μια ομάδα πληθυσμού που ζει από την αρχαιότητα στην οροσειρά της Ροδόπης, (στην Ελλάδα και στη Βουργαρία). Πολιτικοί, θρησκευτικοί, γλωσσικοί και άλλοι λόγοι τους οδήγησαν σε μια απομόνωση. Στην αρχή πήγα μόνος μου, όλοι μου λέγανε ότι δεν έχουν πλέον σπόρους, μετά πήγα με τους δασκάλους και τους γιατρούς της περιοχής βρήκα κάποια λίγα πράγματα. Τον Αύγουστο του 1997 πήγα στους φίλους Πομάκους ενός φίλου μου. Τότε έγινε η αποκάλυψη. Βρήκαμε φυτά, σπόρους και αυτόχθονα αγροτικά ζώα. Εκεί ήταν που βρήκα ανοιξιάτικη σίκαλη. Από τότε κρατάω τη σχέση με τους ανθρώπους και είναι μια πηγή σπόρων γνώσεων και όχι μόνο. Το φθινόπωρο του 1997 κάνω την πρώτη μεγάλη εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη για να παρουσιάσω τις εξερευνητικές αποστολές και τους σπόρους που βρήκα. Κυκλοφορούν και τα πρώτα έντυπα του Πελίτι. Ως τότε όλα τα κείμενα του Πελίτι ήταν σε φωτοτυπίες.

Το 1998 εργάστηκα στο Ινστιτούτο Σιτηρών στη Θεσσαλονίκη στο πρόγραμμα αξιοποίησης των ντόπιων πληθυσμών καλαμποκιού. Ήταν μια μεγάλη εμπειρία, είδα όλους τους πληθυσμούς που κρατάει το Ινστιτούτο, είδα πως διατηρούν στον αγρό και στα ψυγεία τους σπόρους, κ.λ.π.

Την άνοιξη του 1998 πήγα σε ένα σεμινάριο τριών εβδομάδων για τη βιοποικιλότητα στα Χανιά της Κρήτης. Αυτό το σεμινάριο στάθηκε αφορμή για να πραγματοποιήσω τα πρώτα ταξίδια στην Κρήτη. Τα πράγματα που συνάντησα και είδα με γέμισαν απελπισία. Σήμερα η κατάσταση στην Κρήτη θεωρώ ότι έχει αλλάξει προς το καλύτερο.

Το 1999 ζώντας στο χωριό Κάρπη του Νομού Κιλκίς είδα τους σπόρους που μάζεψα με πολύ κόπο να καταστρέφονται. Μετά από κάθε ταξίδι ένα μέρος των σπόρων το μοίραζα σε καλλιεργητές στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού και ένα μέρος κρατούσα εγώ. Είχα συγκεντρώσει περίπου 1200 ποικιλίες. Στην προσπάθεια να κρατηθούν οι σπόροι πρωτινά να γίνει μια συνάντηση για να μοιράσω τις ποικιλίες. Τότε πραγματοποίησα δύο συναντήσει που σήμερα μετεξελίχθηκαν στην Πανελλαδική Γιορτή Ανταλλαγής Ντόπιων Ποικιλιών και έρχονται χιλιάδες άνθρωποι να πάρουν σπόρους. Το πρόβλημα ώμος δε λύθηκε με τους σπόρους που είχα στα χέρια μου. Υπήρχαν πολλά θέματα που έπρεπε να λυθούν.

Το φθινόπωρο του 1999 αναζητώντας παραδοσιακές ποικιλίες πατάτας στα πομακοχώρια του νομού Ροδόπης περάσαμε από μια περιοχή που με κάλεσε για να εγκατασταθώ. Ενώ είχα είδη επισκεφτεί απομονωμένους οικισμούς σε άλλες περιοχές της χώρας μας αυτό που είδα δεν το πίστευα. Εκεί όλος ο οικισμός περίπου δέκα διάσπαρτα σπίτια μέσα στο βουνό ήταν χωρίς ρεύμα, τηλέφωνο, τηλεόραση κ.λ.π. Μέσα από μια σειρά συμπτώσεων κατάφερα μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα να νοικιάσω σπίτι και να μετακομίσω στο Σουμάκ. Εκεί ακολούθησα τον κύκλο των εργασιών τους. Καλλιεργούσαν και κρατούσαν τους δικούς τους σπόρους από παράδοση αλλά και από τις συνθήκες απομόνωσης. Δεν υπήρχαν κοντά μαγαζιά να καλύψουν τις ανάγκες τους αλλά ούτε και τα χρήματα για να αγοράσουν από τα μαγαζιά. Είχαν μεγάλο βαθμό αυτάρκειας. Εκεί κάθε σπίτι είχε τις δικές του ποικιλίες, υπήρχαν σπίτια που είχαν ως και 17 ποικιλίες λαχανικών. Παρατηρούσα τις γυναίκες με πόση μεγάλη επιμέλεια κρατούσαν τους σπόρους τους, γιατί οι γυναίκες είναι οι φύλακες των σπόρων.

Εκείνη την περίοδο πραγματοποιήσαμε με φίλους ένα ταξίδι στη νότια Βουλγαρία για να δούμε τι σπόρους καλλιεργούν οι συγγενείς τους από την άλλη μεριά των συνόρων. Ο βαθμός αυτάρκειας από τη μεριά της Βουλγαρίας ήταν ακόμη πιο μεγάλος μια που η οικονομική θέση ήταν ακόμη πιο δύσκολη. Μέσα από μια σηρά γεγονότων σε εκείνο το ταξίδι συνειδητοποίησα ότι το σημαντικό δεν είναι να κρατάμε τους δικούς μας σπόρους αλλά να είμαστε καλοί άνθρωποι. Συνειδητοποίησα ότι για να σωθούν οι σπόροι θα πρέπει να κάνουμε εσωτερικές αλλαγές. Δεν αρκεί να τους μαζεύουμε και να τους καλλιεργούμε αλλά να κάνουμε μια γενικότερη αλλαγή.

Το 2000 πρωτινά τη δημιουργία ενός δικτύου καλλιεργητών ντόπιων ποικιλιών όπου θα δημοσιεύουμε τα ονόματα τους τις ποικιλίες και όποιος θέλει θα απευθύνεται κατευθείαν στους καλλιεργητές για να βρει σπόρους. Έτσι ξεκίνησε το δίκτυο «Κατά τόπους αγροκτήματα για τη διαφύλαξη των ντόπιων ποικιλιών και των αυτόχθονων αγροτικών ζώων». Σήμερα στο δίκτυο συμμετέχουν 142 αγρότες και 18 κτηνοτρόφοι. Κάθε Σεπτέμβριο εκδίδεται το ομώνυμο περιοδικό όπου ανανεώνονται τα ονόματα των καλλιεργητών και των κτηνοτρόφων.

Το 2002 πρωτινά στο δάσκαλο Νίκο Δομπάζη να κάνουμε μια εκδήλωση με τους μαθητές του στην κεντρική πλατεία της Κομοτηνής, πρωτινά την 7η Απριλίου ως μέρα για τις ντόπιες ποικιλίες στην Ελλάδα. Χριαζόμασταν μια αφορμή για να βγούμε στους δρόμους με φυτά και να συντονίσουμε και άλλους ανθρώπους στο στόχο μας.

Την ίδια χρονιά γνώρισα τη γυναίκα μου Σοφία Γίδα. Ήταν εθελόντρια για το Πελίτι, συσκεύαζε σπόρους καλαμποκιού. Χάρι στη βοήθεια της Σοφίας το Πελίτι πήγε πολύ ψηλά.

Τον Αύγουστο του 2003 πραγματοποιήθηκε μια ιστορική αποστολή στα πομακοχώρια του Ν. Ξάνθης. Μαζί με τον φίλο φωτογράφο Άρη Παύλο ξεκινήσαμε να πάμε στο Καλότυχο, έναν οικισμό στα πομακοχώρια του Ν. Ξάνθης. Στον οικισμό δεν έφτανε αυτοκίνητο έπρεπε να περπατήσουμε δύο ώρες με τα πόδια. Εμείς περπατούσαμε μια μέρα γιατί χαθήκαμε πολλές φορές στο δρόμο, στο τέλος φτάσαμε στον οικισμό έχοντας οδηγό ένα γαϊδούρι. Από αυτή την αποστολή μαζέψαμε σπόρους από διαφορά λαχανικά αλλά αυτό που έμμηνε είναι οι φωτογραφίες του Άρη που έγιναν σύμβολο και κάνουν το γύρω του κόσμου. Μετά από μας πήγε ένα τηλεοπτικό συνεργείο, μέσα σε ελάχιστο χρόνο άνοιξε ο δρόμος για το Καλότυχο.

Από το 2003 ζούμε μαζί με τη Σοφία και το γιο μας στο Μεσοχώρι του Δήμου Παρανεστίου. Από δω συντονίζουμε όλες τις δράσεις του Πελίτι. Τώρα εργαζόμαστε περισσότερο με ομιλίες, εκδηλώσεις, παρουσιάσεις σε σχολεία, μοιράζουμε περίπου 8000 φακελάκια με σπόρους κάθε χρόνο και πάνω από 6.000 χιλιάδες φυτά. Οι σπόροι μας έρχονται από καλλιεργητές που συνεργαζόμαστε μαζί μας απ’ όλη τη χώρα, τους συσκευάζουμε και τους στέλνουμε σε όποιους μας τους ζητάνε, τα φυτά γίνονται σε συνεργασία με φυτώρια και με μαθητές.
Οι σπόροι και τα φυτά είναι δωρεάν, το Πελίτι ζει οικονομικά από τις εκδώσεις των εντύπων, από τους οικονομικούς του υποστηρικτές κ.α.

Στις 27 Ιανουαρίου 2009 σηκώσαμε ένα κείμενο στην ιστοσελίδα του Πελίτι που ανακοινώνουμε ότι θα χτίσουμε το πρώτο κτήριο του Πελίτι. Αυτό είναι το επόμενο βήμα που θέλουμε να κάνουμε. Νιώθουμε ότι πρέπει το Πελίτι να αποκτήσει δικά του κτήρια, γη και εξοπλισμό για να μπορέσει να ανταπεξέρθει στις ανάγκες που υπάρχουν. Το θέμα των σπόρων είναι το κύριο ζήτημα του Πελίτι και γύρω από αυτό το θέμα θέλουμε να δημιουργηθεί μια κοινότητα ανθρώπων. Το Πελίτι είναι μια κοινότητα ανθρώπων αλλά είναι διάσπαρτη στην Ελλάδα. Θέλουμε να μαζευτούμε σ’ έναν τόπο γιατί έτσι αντιμετωπίζονται πιο εύκολα τα ζητήματα που έχουμε στην καθημερινότητα μας, κοινωνικά, οικονομικά, κ.λ.π.

Το πρώτο βήμα μας ήταν να αγοράσουμε ένα κομμάτι γης. Πριν λίγο καιρό κυκλοφόρησε ένα διπλό cd με τίτλο «τραγουδώντας για το Πελίτι», στο cd συμμετέχουν 130 μουσικοί, καλλιτέχνες κ.λ.π όλοι σε εθελοντική βάση. Τα έσοδα από το cd θα δοθούν για το πρώτο κτήριο του Πελίτι.
Ότι δημιούργησε ο άνθρωπος πρώτα πέρασε από τη φαντασία του, τα ρούχα που φαραώ, ο υπολογιστής που έχω μπροστά μου, το σπίτια που ζούμε, το αυτοκίνητο που οδηγούμε. Όλα στην αρχή φάνταζαν άπιαστα όνειρα, με επιμονή και υπομονή έγιναν πραγματικότητα, έτσι και η δική μας κοινότητα με υπομονή και επιμονή μεγαλώνει και είναι μια πραγματικότητα.
Από χέρι σε χέρι και από γενιά σε γενιά για να μη χάσουμε αύριο αυτά που έχουμε σήμερα.

Με εκτίμηση Παναγιώτη Σαϊνατούδη

Συντονιστή της Εναλλακτικής Κοινότητας Πελίτι
peliti[ατ]peliti.gr